کشکول

فصل اول  : مرگ‌

اشاره

اوّل منزل این سفر ، مرگ است
و این منزل عَقَبات کَئُودَه و جاهای دشوار دارد ، اینک ما به ذکر دو عقبه از آن اشاره می‌کنیم :

عَقَبه اوّل : سَکَراتِ مَوْت و شدّتِ جان کندن است‌

« وَ جاءَتْ سَکْرَةُ الْمَوْتِ بِالْحَقِّ ذلِکَ ما کُنْتَ مِنهُ تَحیدُ »(62)
و این عقبه‌ای است بسیار دشوار زیرا که شدائد و سختی‌ها از هر طرف به مُحْتَضَر رو می‌کند؛ از طرفی شدّت مرض و درد و بسته شدن زبان و رفتن قُوا از اندام ، از طرف دیگر گریستن اهل و عِیال و وداع آن‌ها با او ، و غم یتیمی و بی‌کس شدن بچه‌های خود ، از طرف دیگر غم جدا شدن از مال و منزل و املاک و اندوخته‌ها و چیزهای نفیس خود که عمر عزیز خود را صرف آن‌ها کرده و به وسیله‌های زیاد آن‌ها را تحصیل نموده ، بلکه بسا شده که بسیاری از آن‌ها مال مردم بوده و به ظلم و غصب ، آن‌ها را مالک شده و آنکه چقدر حقوق بر اموال او تعلّق گرفته و نداده ، حالا ملتفت خرابی‌های کار خود شده که کار گذشته و راه اصلاح آنها بسته شده؛
فَکانَ کَما قالَ اَمیرُ المُؤمنین‌علیه السلام
«یَتَذَکَّرُ اَموالاً جَمَعَها اَغْمَضَ فی مَطالِبِها وَ اَخَذَها مِنْ مُصَرَّحاتِها وَ مُشْتَبِهاتِها قَد لَزِمَتْهُ تَبِعاتُ جَمْعِها وَ اَشْرَفَ عَلی فِراقِها تَبْقی لِمَنْ وَرائَهُ یَنْعَمُونَ فیها(63) وَ یَتَمَتَّعُونَ بِها فَیَکُونُ المَهْنَأُ(64) لِغَیْرِهِ وَ اِلْعِبْ‌ءُ عَلی ظَهْرِه  .(65)
و از طرفی هَوْلِ ورود به نَشْأِه‌ای که غیر از این نَشْأه است و چشمش می‌بیند چیزهایی را که پیش از این نمی‌دید؛
« . . . فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطائَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدید»(66) .
می‌بیند حضرت رسول و اهل بیت طهارت - صلوات اللَّه علیهم - و ملائکه رحمت و ملائکه غضب را حاضر شده‌اند تا درباره او چه حکم شود و چه سفارش نمایند؟ و از طرف دیگر ابلیس و اعوان او برای آنکه او را به شکّ اندازند جمع شده‌اند و می‌خواهند کاری کنند که ایمان او از او گرفته شود و بی ایمان از دنیا بیرون رود ، و از طرفی هَوْلِ آمدنِ مَلَکُ الْمَوْت که آیا به‌چه هیئت خواهد بود و به چه نحو جان او را قبض خواهد نمود؛ الی غیر ذلک .
«قالَ اَمیرُالْمُؤمِنینَ‌علیه السلام : فَاجْتَمَعَتْ عَلَیْهِ سَکَراتُ الْمَوْتِ فَغَیرُ مَوْصُوفٍ ما نَزَلَ بِه (67) .
شیخ کلینی رحمه الله روایت کرده از حضرت صادق علیه السلام که حضرت امیرالمؤمنین‌علیه السلام را درد چشمی عارض شد ، حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم به عیادت آن حضرت تشریف برد ، دید او را که صیحه و فریاد می‌کشد .
فرمود که : آیا این صیحه از جزع و بی‌تابی است یا از شدّت درد است؟
امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کرد : یا رسول اللَّه! من هنوز دردی نکشیدم که سخت‌تر از این درد باشد .
فرمود :یا علی! چون مَلَکُ الْمَوْت نازل شود به جهت قبض روح کافر با خود بیاورد سیخی از آتش ، پس بیرون کشد روح او را با آن سیخ! پس صیحه کشد جهنم!
حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام چون این را شنید برخاست و نشست و گفت : یا رسول اللَّه! اعاده فرما بر من این حدیث را ، زیرا که دردِ مرا فراموشی داد .
پس گفت : آیا از امت شما کسی به این نحو قبض روح می‌شود؟
فرمود : بلی حاکمی که جَوْر کند ، و کسی که مال یتیم را به ظلم و ستم بخورد ، و کسی که شهادت دروغ دهد(68) .
و اما چیزهایی که باعث آسانی سَکَرات موت است :
از جمله : شیخ صدوق از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود :
هر که خواهد که حق تعالی بر او آسان کند سَکَرات مرگ را ، پس باید که صله ارحام و خویشان خود کند و به پدر و مادر خود نیکی و احسان نماید ، پس هرگاه چنین کند خداوند بر او آسان کند دشواری‌های مرگ را ، و در حیات خود فقر به او نرسد هرگز(69) .
و روایت شده که حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم حاضر شد نزد جوانی در وقت وفات او .
پس به او فرمود : بگو : «لا اله الاّ اللَّه» .
پس بسته شد زبان آن جوان و نتوانست بگوید و هر چه حضرت مُکَرَّر کرد او نتوانست بگوید .
پس حضرت فرمود به آن زنی که نزد سر آن جوان بود که آیا این جوان مادر دارد؟
عرض کرد : بلی من مادر او می‌باشم .
فرمود : آیا تو خشمناکی بر او؟
گفت : بلی و الآن شش سال است که با او تکلّم نکرده‌ام .
حضرت فرمود : راضی شو از او .
آن زن گفت : «رَضِیَ اللَّهُ عَنهُ بِرِضاکَ یا رَسوُلَ اللَّهِ» .(70)
و چون این کلمه را - که مُشْعِر بر رضایتِ او از پسرش بود - گفت ، زبان آن جوان باز شد .
حضرت به او فرمود : بگو : لا اله الاّ اللَّه ، گفت : لا اله الاّ اللَّه .
حضرت فرمود : چه می‌بینی؟ عرض کرد : می‌بینم مرد سیاهی قبیح الْمَنْظَرْ ، با جامه‌های چرک و بوی گندیده و بد که نزد من آمده و گلو و راه نَفَس مرا گرفته .
حضرت فرمود : بگو :
«یا مَنْ یَقْبَلُ الْیَسیرَ وَ یَعفُو عَنِ الکَثیر ، اِقْبَلْ مِنِّی الْیَسیرَ وَ اعفُ عَنِّی الکَثیرَ اِنَّکَ اَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ» .
[«ای کسی که - عبادت و عمل - کم را می‌پذیری و از - معصیت - زیاد می‌گذری ، - اطاعت - کم را از من بپذیر و از - گناه - زیادم درگذر همانا تو آمرزنده و مهربانی» .]
آن جوان این کلمات را گفت .
آن وقت حضرت به او فرمود : نگاه کن چه می‌بینی؟
گفت : می‌بینم مردی سفید رنگ ، نیکو صورت ، خوش‌بو با جامه‌های خوب نزد من آمد و آن سیاه ، پشت کرده و می‌خواهد برود .
حضرت فرمود : این کلمات را اعاده کن ، اعاده کرد .
حضرت فرمود : چه می‌بینی؟
گفت : دیگر آن سیاه را نمی‌بینم و آن شخص سفید نزد من است .
پس در آن حال آن جوان وفات کرد(71) .
مؤلف گوید : خوب در این حدیث تأمل کن ببین اثر عقوق چه اندازه است که این جوان با آنکه از صحابه شمرده می‌شود و مثل پیغمبر رحمت - صلوات اللَّه علیه و آله - به عیادت او آمده و به بالین او نشسته و خود آن‌جناب کلمه شهادت تلقین او فرموده نتوانست به آن کلمه تلفظ کند مگر وقتی که مادرش از او راضی شد ، آن وقت زبانش باز شد و کلمه شهادت گفت .
و دیگر از حضرت صادق‌علیه السلام مَرْوِیّ است که هر که بپوشاند برادر خود را جامه زمستانی یا تابستانی ، حق است بر خداوند تعالی که او را بپوشاند از جامه‌های بهشت و آنکه آسان کند بر او [از] سکرات مرگ را و گشاد کند بر او قبر او را . . .(72)
و از حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم منقول است که هر که بخوراند برادر خود را حلوایی ، حق تعالی برطرف کند از او تلخی مرگ را(73) .
و دیگر از چیزهایی که برای تعجیل راحت مُحْتَضَر نافع است خواندن سوره «یس» و «وَالصَّافّات» و «کلمات فَرَج» است(74) نزد او(75) .
و شیخ صدوق از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که هر که یک روز از آخر ماه رجب روزه بگیرد ، حق تعالی او را ایمن گرداند از شدّت سکرات مرگ ، و از هَوْلِ بعد از مرگ ، و از عذاب قبر(76) .
و بدان‌که از برای روزه گرفتن بیست و چهار روز از رجب ثواب زیادی رسیده؛ از جمله آنکه مَلَکُ الْمَوْت به صورت جوانی اَمْرَدْ با لباس خوبی با قَدَحی از شراب بهشت ، وقت قبض روح او حاضر شود ، و آن شراب را به او بیاشاماند تا سکرات مرگ بر او آسان شود(77) .
و از حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم مَرویّ است که : «هر که در شب هفتم رجب چهار رکعت نماز کند ، در هر رکعت بخواند حمد یک مرتبه ، و توحید سه مرتبه و فَلَق و ناس ، و بعد از فراغ ، ده مرتبه صلوات بفرستد و ده مرتبه تسبیح اربع بخواند ، حق تعالی او را در سایه عرش جای دهد ، و عطا کند به او ثواب روزه‌دار ماه رمضان ، و استغفار کند برای او ملائکه تا فارغ شود از این نماز ، و آسان کند بر او جان دادن و فشار قبر را ، و از دنیا بیرون نرود تا جای خود را در بهشت ببیند ، و ایمن گرداند او را حق تعالی از فَزَعِ اکبر» .
و شیخ کفعمی از حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم روایت کرده است که هر که هر روز ده مرتبه این دعا بخواند ، حق تعالی چهار هزار گناه کبیره او را بیامرزد و او را از سکرات مرگ و فشار قبر و صد هزار هَوْلِ قیامت نجات دهد ، و از شرّ شیطان و لشگرهای او محفوظ گردد و قرضش ادا شود ، و غمّ و همّش زایل گردد و دعا این است :
«اَعْدَدْتُ لِکُلِّ هَوْلٍ : لا اِلهَ اِلاَّ اللَّهُ ، وَ لِکُلِّ هَمٍّ وَ غَمٍّ : ماشاءَ اللَّهُ ، وَ لِکُلِّ نِعمَةٍ :اَلْحَمدُ للَّهِ‌ِ ، وَ لِکُلِّ رَخاءٍ : اَلشُّکرُ للَّهِ‌ِ ، وَ لِکُلِّ اُعجُوبَةٍ : سُبحانَ اللَّهِ ، وَ لِکُلِّ ذَنْبٍ : اَسْتَغْفِرُ اللَّهَ ، وَ لِکُلِّ مُصیبَةٍ : اِنّا للَّهِ وَ اِنّا اِلَیهِ راجِعُونَ ، وَ لِکُلِّ ضیقٍ : حَسْبِیَ اللَّهُ وَ لِکُلِّ قَضاءٍ وَ قَدَرٍ : تَوَکَّلتُ عَلَی اللَّهِ ، وَ لِکُلِّ عَدُوٍّ : اعْتَصَمْتُ بِاللَّهِ ، وَ لِکُلِّ طاعَةٍ وَ مَعصِیَةٍ : لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ اِلاَّ بِاللَّهِ العَلِیِّ العَظیمِ»(78) .
و بدان نیز که از برای این ذکر شریف ، هفتاد مرتبه فضل عظیم است ، از جمله آنکه وقت مردن ، او را مژده و بشارت دهند و آن ذکر این است :
«یا اَسْمَعَ السَّامِعینَ وَ یا اَبصَرَ الْمُبْصِرینَ(79) وَ یا اَسرَعَ الحاسِبینَ وَ یا اَحْکَمَ الحاکِمینَ»(80) .
شیخ کلینی از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود : ملول نشوید از قرائت «اِذا زُلْزِلَتِ الْاَرْضُ زِلْزالَها» زیرا که هر که این سوره را در نوافل خود بخواند ، نرساند حق تعالی به او زلزله ابداً ، و نمیرد به زلزله و نه به صاعقه و نه به آفتی از آفات دنیا تا بمیرد ، و در وقت مردن او مَلَکی کریم از نزد حق تعالی بر او نازل شود و بنشیند نزد سر او و بگوید :
ای مَلَکُ الْمَوْت! رِفْق و مُدارا کن به ولیّ اللَّه؛ زیرا که او مرا بسیار یاد می‌کرد(81) .

نظر بدهید

لینک ثابت - نوشته شده توسط عبدالله افشاری در یادداشت ثابت - شنبه 94 خرداد 31 ساعت ساعت 1:53 عصر